Halk arasında yaygınlaştığı gibi COVID-19 aşıları kalp krizi riskini artırdı mı?
Son dönemlerde etrafımızda sıkça duymaya başladığımız ani kalp krizleri, taziye evlerinde en çok konuşulan başlıklardan biri haline geldi. Sofralarda, kahve köşelerinde şu soru yankılanıyor: “Acaba COVID-19 aşıları mı kalp krizlerine sebep oluyor?” Kimisi “aşıdan sonra tanıdıklarım genç yaşta kriz geçirdi” diyor, kimisi şüpheyle bakıyor. Peki bu iddialar ne kadar doğru? Bilimsel veriler ne söylüyor? Efsaneleri bir kenara bırakıp, kalp krizi ve aşılar arasındaki ilişkiye mercek tutuyoruz.
Türkiye’de Kalp Krizi Gerçeği
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, 2023 yılında ölümlerin üçte birinden fazlası (%33,4) dolaşım sistemi hastalıklarından kaynaklandı. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de kalp krizi (miyokard enfarktüsü), en sık karşılaşılan ölüm sebeplerinden biri. Her yıl milyonlarca insan bu sinsi düşmanın kurbanı oluyor.
Peki, bu ölümler kader mi? Hayır! Uzmanlar, kalp krizlerinin çoğunun “aniden” değil, önceden sinyal vererek başladığını söylüyor. Bu sinyalleri ciddiye almak, krizi önleyebilir ve hayat kurtarabilir.
Kalp Krizi Nasıl Oluşur?
Kalbi besleyen koroner damarların tıkanmasıyla kalp kası oksijensiz kalır ve zarar görmeye başlar. En bilinen belirtisi, göğüs ortasında baskı veya ağrı hissidir. Ancak kalp krizi her zaman bu kadar net sinyallerle gelmez.
Kalp Krizinin Erken Uyarı Sinyalleri
1. Göğüs Ağrısı veya Baskı Hissi
Göğsün ortasında, birkaç dakikadan uzun süren ya da gidip gelen ağrı veya baskı. Bu his sıkışma, yanma, ağırlık şeklinde olabilir.
2. Ağrının Vücuda Yayılması
Ağrı, sol kola, sırta, boyuna veya çeneye yayılabilir. Bazı hastalar bu baskıyı "üzerime fil oturdu" şeklinde tarif eder.
3. Nefes Darlığı
Efor sırasında ya da dinlenirken nefes almakta zorlanma. Hatta bu belirti, krizden haftalar önce ortaya çıkabilir.
4. Alışılmadık Yorgunluk ve Halsizlik
Sebepsiz yere aşırı bitkinlik. Kadınlarda bu belirti, krize giden yolda daha sık görülür.
5. Baş Dönmesi ve Bayılma Hissi
Sersemlik, dengesizlik ve bayılacakmış gibi olma durumu kalbin yeterli kan pompalamamasından kaynaklanır.
6. Mide Bulantısı ve Hazımsızlık
Özellikle kadınlarda görülebilir. Mide bulantısı, karın ağrısı, mide ekşimesi gibi belirtiler, kalp krizinin habercisi olabilir.
7. Soğuk Terleme ve Endişe
Ani soğuk ter dökülmesi ve açıklanamayan kaygı hissi de kriz belirtisi olabilir.
8. Düzensiz Kalp Atışı (Çarpıntı)
Kalbin hızlı veya düzensiz atması. Özellikle çarpıntıya nefes darlığı, göğüs rahatsızlığı eşlik ediyorsa, hemen doktora başvurulmalı.
Bu belirtilerden bir veya birkaçı bir arada olabilir. Özellikle efor sırasında artıp dinlenince geçen belirtiler varsa, bu anjina olabilir ve büyük bir krizin habercisidir.
Kalp Krizinin Başlıca Risk Faktörleri
Kalp krizi riski kişiden kişiye değişir. Risk faktörleri ikiye ayrılır:
Değiştirilemeyen Faktörler:
-
İleri yaş: Erkeklerde 45, kadınlarda 55 yaş sonrası risk artar.
-
Cinsiyet: Genç yaşta erkeklerde risk fazla, menopoz sonrası kadınlarda artar.
-
Aile öyküsü: Ailede erken yaşta kalp hastalığı öyküsü olanlar risklidir.
Değiştirilebilir Faktörler:
-
Sigara kullanımı: İçenlerde kriz riski 2-3 kat fazla.
-
Yüksek tansiyon (Hipertansiyon): Damar sertliğine yol açar.
-
Diyabet (Şeker hastalığı): Kriz riski 2 kat artar.
-
Yüksek kolesterol: LDL (kötü kolesterol) yüksekliği damarları tıkar.
-
Obezite ve hareketsizlik: Aşırı kilo ve egzersiz eksikliği risk faktörüdür.
-
Stres: Kronik stres, damar sağlığını bozar.
Bu risklerin çoğu önlenebilir. Sigara bırakılabilir, tansiyon kontrol altına alınabilir, kolesterol düşürülebilir, kilo verilebilir. Yaşam tarzı değişikliği ile kalp krizi riski azaltılabilir.
Erken Müdahale: Altın Saat!
Kalp krizi başladığında her dakika önemli. Kalp kası, oksijensiz kaldığında 30 dakika içinde hasar görmeye başlar. İlk 60 dakika içinde müdahale edilirse, hayatta kalma şansı dramatik şekilde artar.
Ne Yapmalı?
-
Kriz şüphesinde 112 Acil Servis hemen aranmalı.
-
Ambulans tercih edilmeli, kendi imkanınızla hastaneye gitmeyin.
-
Ambulans ekibi, yolda ilk müdahaleyi yapabilir.
Hastanede anjiyoplasti ve stent işlemiyle tıkalı damar açılır, kalp kası kurtarılır. Pıhtı çözücü ilaçlar da ilk saatlerde işe yarar. 6 saat sonra hasar büyük olur, tedavi etkisi azalır.
Kalp Krizi Önlenebilir mi?
Evet! Dünya Sağlık Örgütü’ne göre kalp krizi ve inme vakalarının %80’i önlenebilir. Yapmanız gerekenler:
-
Sigara içmeyin.
-
Sağlıklı beslenin.
-
Düzenli egzersiz yapın.
-
Stresi yönetin.
-
Düzenli sağlık kontrollerinizi yaptırın.
Kalp krizi birdenbire gelen bir felaket değil. Vücudunuz size “geliyorum” diyor. Bu sinyalleri duymazdan gelmeyin. Erken fark edin, önlem alın, hayat kurtarın. Sağlığınızı ciddiye alın, krizlere fırsat vermeyin!
COVID-19 Enfeksiyonunun Kalp Üzerindeki Etkileri
COVID-19 enfeksiyonunun kendisi, kalp sağlığı üzerinde aşıdan daha büyük riskler taşımaktadır. Nature Medicine dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre, COVID-19 geçiren bireylerde kalp krizi riski %63, inme riski %52 ve kalp yetmezliği riski %72 artmaktadır. Bu riskler, hafif semptomlarla geçirilen enfeksiyonlarda bile gözlemlenmiştir.
Sonuç Olarak
Genel olarak, COVID-19 aşıları kalp krizi riskini artırmamaktadır. Nadir durumlarda genç erkeklerde geçici kalp iltihapları görülse de, bu vakalar genellikle hafif seyretmekte ve tedaviyle iyileşmektedir. Ayrıca, aşılar COVID-19 enfeksiyonunun kalp üzerindeki ciddi etkilerine karşı koruma sağlamaktadır.
